قصه های تناقضی به نام جامعه، از فیلمنامه تا مقاله

قصه های تناقضی به نام جامعه، از فیلمنامه تا مقاله

سرویس فرهنگ و هنر// دکتر حجت بقایی که سال‌ها در فضای سینما و ادبیات اجتماعی فعال بوده، این بار دست به خلق فیلمنامه‌ای زده است که با عنوان «تناقض، از امید تا انکار» قرار بود روایتگر واقعیت‌های پرچالش جامعه امروز باشد. اما همان‌طور که خودش می‌گوید، شرایطی که برای تولید فراهم نبود، باعث شد تا این اثر در قالب فیلم رنگ واقعیت به خود نگیرد و به شکل مقاله منتشر شود.
در نگاه دکتر بقایی، این تناقضی است که در دل جامعه و حتی در دل خودش رخ می‌دهد؛ آن‌جا که امیدهای بزرگ برای تغییر و تحول وجود دارد اما انکار و مقاومت‌های ساختاری همچنان سد راه پیشرفت‌اند. او می‌بیند که این وضعیت بیش از هر زمان دیگری نیازمند واکاوی و طرح است، ولی در عین حال، ناتوانی در تحقق آنچه در ذهن دارد، مایه تأسف است.
از نگاه او، روایت‌های اجتماعی نیازمند صداقت و جرات بیشتری هستند؛ جراتی که به واسطه ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی محدود شده است. فیلمنامه‌ای که نوشته، قرار بود تصویرگر شکاف‌های عمیقی باشد که جامعه را از درون می‌بلعد، شکاف‌هایی که نه فقط اقتصادی، بلکه فرهنگی و روانی‌اند. اما عدم حمایت و فراهم نشدن امکانات، این دست‌نوشته را مجبور به تغییر مسیر کرد.
حجت بقایی باور دارد که هنر، به ویژه سینما، می‌تواند آینه‌ی تمام‌نمای واقعیت باشد، اما وقتی این آینه‌ها شکسته می‌شوند یا اجازه نمایش پیدا نمی‌کنند، گویی بخشی از حقیقت جامعه به زیر خاک می‌رود.
انتشار این اثر به شکل مقاله، نه تنها تلاشی برای حفظ پیام فیلمنامه است، بلکه نوعی اعتراض آرام به شرایط فعلی نیز محسوب می‌شود.
این تجربه به او یادآور شد که امید همیشه نیازمند پشتیبانی است، و انکار، حتی اگر موقتی، می‌تواند سد راه پیشرفت‌های بزرگ باشد. دکتر بقایی ترجیح داده است که این اثرش را اکنون در قالبی متفاوت ارائه کند، چرا که به باور او، هر ابزاری که بتواند صدای بی‌صدایان باشد ارزشمند است، چه تصویر باشد و چه کلمه.
سرویس فرهنگ و هنر

گفت‌وگو با دکتر بقایی، نویسنده کتاب «توسعه در زمان تحریم»

گفت‌وگو با دکتر بقایی، نویسنده کتاب «توسعه در زمان تحریم»:
در مسیر توسعه، حتی در زمان تحریم، باید حرکت کرد

اخبار مدیریت: در روزگاری که تحریم‌ها ساختارهای اقتصادی، سیاسی و نهادی کشور را با چالش‌های جدی مواجه کرده‌اند، پرداختن به موضوع «توسعه» بیش از پیش ضرورت یافته است؛ اما در عین حال، تحقق آن نیز با موانع و ابهاماتی همراه است. در همین زمینه، گفت‌وگویی اختصاصی با دکتر حجت بقایی، نویسنده کتاب «توسعه در زمان تحریم» و مشاور تحقیق و توسعه و تحول نهادی انجام داده‌ایم؛ فردی که سال‌ها در فضای اجرایی کشور فعالیت کرده از مسئولیتهای جزئی تا مسئولیتهای کلیدی یا کاربردی به همین خاطر توسعه را نه در سطح تئوری، بلکه در بطن واقعیت‌های پیچیده مدیریتی و اقتصادی دنبال کرده است.
دکتر بقایی در این گفت‌وگو، صریح و بی‌پرده از تجربه زیسته خود در مواجهه با توسعه در فضای تحریم می‌گوید و باور دارد که با همه مشکلات موجود، هنوز می‌توان در این مسیر حرکت کرد و دست‌کم مانع از عقب‌گرد شد.
او در بخشی از صحبت‌های خود چنین می‌گوید:
«واقعیت این است که شرایط کشور آسان نیست؛ تحریم‌ها، محدودیت منابع، بی‌ثباتی تصمیم‌گیری‌ها و فشارهای چندلایه باعث شده مسیر توسعه، بیش از هر زمان دیگری پرفراز و نشیب باشد.
اما در عین حال، اگر فقط به مشکلات فکر کنیم، اگر فقط دور چاله‌چوله‌های مسیر بچرخیم، هیچ‌گاه حرکت نمی‌کنیم.
من خودم سال‌ها در محیط‌هایی بوده‌ام که بسیاری از مشکلات آن، از بیرون قابل دیدن نبود. کار کرده‌ام در فضاهایی که اگر تجربه‌اش نکرده باشید، اصلاً نمی‌فهمید چه فشارهایی هست.»
به گفته وی، توسعه در چنین شرایطی نیازمند دیدگاهی متفاوت است:
«ما مشاورین تحقیق و توسعه باید مسیر خودمان را برویم. گاهی باید کنار بزنیم، ترمز کنیم، یا حتی توقفی کوتاه داشته باشیم. اما توقف کامل در توسعه، یعنی جا ماندن. مسیر توسعه باید ادامه پیدا کند، حتی با سرعت پایین. تعلل ما مساوی است با دیر رسیدن به مقصد و شاید هم نرسیدن.»
او معتقد است مسیر توسعه در فضای تحریم، نیازمند تاب‌آوری، نگاه راهبردی و اجتناب از نگاه صرفاً گلایه‌محور است.
به گفته او، بسیاری از فرصت‌ها در دل همین فشارها متولد می‌شوند، به شرط آنکه نهادها، مدیران و مشاوران توسعه نگاه ایستا به موضوع نداشته باشند.
از دکتر بقایی پرسیدم چرا کتابتون را چاپ نکردید؟
با وجود اهمیت موضوع، کتاب «توسعه در زمان تحریم» هنوز به صورت رسمی چاپ و منتشر نشده است. دکتر بقایی در پاسخ به این سؤال که چرا کتابش را منتشر نکرده، چنین می‌گوید:
«واقعیت این است که خیلی دنبال چاپ نبودم و نیستم. آنچه برای من اهمیت داشت، انتقال تجربه و نگاه تلنگری بود. بخش زیادی از مطالب کتاب را در قالب یادداشت‌های پراکنده، در رسانه‌ها منتشر کرده‌ام. اگر قرار است این مطالب اثربخش باشد، همین اندازه کفایت می‌کند. من این کتاب را برای کسانی نوشته‌ام که توان و دانش تحلیل دارند. آن‌ها که می‌دانند چگونه از دل داده‌های میدانی و تجربه‌های اجرایی، الگو استخراج کنند. ما فقط گزارشگر راهیم، نه مدعی دانستن.»
به دکتر بقایی گفتم این کتاب نوشته هایی است که از توسعه در دل بحران روایت می کند.
کتاب «توسعه در زمان تحریم»، بر اساس مجموعه‌ای از تجربیات میدانی و پروژه‌های واقعی توسعه‌ای تدوین شده و به گفته نویسنده، تلاشی است برای آن‌که نشان دهد حتی در بدترین شرایط نیز می‌توان «راهی» یافت. بقایی معتقد است توسعه صرفاً یک برنامه یا سند نیست؛ بلکه یک فرآیند پیوسته، قابل اصلاح و نیازمند حرکت مداوم است.
«در برخی پروژه‌ها، ما از هیچ شروع کردیم و فقط با تکیه بر ظرفیت‌های محلی و اصلاح نگاه مدیریتی توانستیم تغییر ایجاد کنیم. توسعه الزاماً نیاز به منابع ارزی ندارد. گاهی فقط کافی است نگاه توسعه‌نیافته را کنار بگذاریم.»
چقدر حیف که این گفتگو زود تمام شد ؛ گفت‌وگوی ما با دکتر بقایی، بیش از آن‌که پاسخی به مشکلات باشد، طرح مسئله‌ای جدی درباره «نحوه مواجهه با توسعه در شرایط غیرعادی» است. در زمانه‌ای که تحریم‌ها، بی‌ثباتی‌ها و گسست‌های نهادی، آینده توسعه را مبهم کرده‌اند، دیدگاه‌هایی مانند او می‌تواند تلنگری باشد برای بازاندیشی در سیاستگذاری توسعه‌ای.
شاید همان‌طور که خودش گفت، کافی باشد فقط یک گزارشگر بود؛ اما اگر این گزارشگری صادقانه، میدانی و بر پایه تجربه باشد، می‌تواند چراغ راهی برای آنانی باشد که همچنان می‌خواهند به آینده امید داشته باشند.
خبرنگار: ۴۳۵۶
_ سرویس اقتصاد و توسعه / نشریه اخبار مدیریت

رونمایی از شعر «توسعه یعنی...» اثر دکتر حجت، مشاور تحقیق و توسعه

سرویس ادبیات_ بخش شعر و ترانه// در تازه‌ترین اتفاق ادبی، شعر تاثیرگذار «توسعه یعنی...» از سروده‌های دکتر حجت بقایی، مشاور برجسته تحقیق و توسعه، در برخی رسانه ها رونمایی شد؛ شعری که بازتاب عمیقی از دیدگاه‌های او درباره مفهوم توسعه در جامعه امروز است.
دکتر بقایی، با سابقه‌ای درخشان در حوزه تحقیق و توسعه و نگاهی عمیق به فرایندهای اجتماعی و انسانی، در این اثر خود توسعه را فراتر از پیشرفت‌های صرفاً فنی و اقتصادی می‌بیند. او با زبانی ساده اما پر از استعاره‌های دقیق، تلاش کرده تا معنای واقعی توسعه را که شامل عدالت، امید، همبستگی و تلاش مستمر است، به تصویر بکشد.
شعر «توسعه یعنی...» محصول تفکری است که سال‌ها در عرصه‌های علمی و مدیریتی تجربه شده و اکنون در قالب کلمات و تصاویر شاعرانه جلوه‌گر شده است. 
دکتر بقایی در این اثر نشان می‌دهد که توسعه نه تنها ساختن بناهای بلند و ماشین‌های پیشرفته است، بلکه انسانی است که با قلبی سرشار از ایمان و دست‌هایی پرتوان به سوی آینده گام برمی‌دارد.
تجربه و تخصص دکتر بقایی در زمینه تحقیق و توسعه، به شعر او عمقی خاص بخشیده و سبب شده تا هر مصرع آن حامل پیامی از امید، پایداری و مسئولیت‌پذیری باشد.
او با تأکید بر اینکه توسعه باید بر پایه عدالت و احترام باشد، خواننده را دعوت می‌کند تا توسعه را به عنوان روندی انسانی، پر از چالش‌ها و فرصت‌ها، درک کند.
این ترکیب ویژه از دانش علمی و نگاه شاعرانه، «توسعه یعنی...» را به اثری منحصر به فرد تبدیل کرده که نه تنها ادبیات امروز را غنی‌تر می‌سازد، بلکه می‌تواند مسیر فکری بسیاری از فعالان اجتماعی و اقتصادی را روشن کند.
دکتر بقایی با این شعر، نشان داده که توسعه واقعی در گرو «ریشه‌های گسترده در زمین سخت امروز» و «شاخه‌های بلند به سوی نور» است؛ تصویری که هم نمادی از تلاش‌های فردی و هم بازتابی از همبستگی جمعی است.
خبرنگار: ع. کشاورز
+سرویس ادبیات_ بخش شعر و ترانه

مصاحبه: نسل بی‌دفاع: روایت تلخ هنری که هرگز فرصت دفاع نیافت

نسل بی‌دفاع: روایت تلخ هنری که هرگز فرصت دفاع نیافت

گزارش ویژه// گفت‌وگو با دکتر حجت بقایی، مشاور تحقیق و توسعه، فیلمنامه‌نویس و مستندساز، همواره پنجره‌ای روشن به دنیای پیچیده هنر، فرهنگ و تاریخ معاصر ایران باز می‌کند؛ دنیایی که در آن تلاش برای روایت و بازنمایی حقیقت، گاهی به بهایی سنگین تمام می‌شود. سال‌ها پیش، پروژه‌ای مستندسازی به نام «شمال شهر، جنوب شهر» آغاز شد؛ پروژه‌ای که در ابتدا صرفاً تلاشی ساده برای نشان دادن تفاوت‌ها و تضادهای اجتماعی به نظر می‌رسید، اما به مرور تبدیل به یک تجربه پرچالش و سرشار از درس‌های تلخ و شیرین شد.
تعداد تصاویر که افزایش یافت، تدوین مستندی جامع‌تر و عمیق‌تر با عنوان «نسل بی‌دفاع» آغاز شد. دکتر بقایی به یاد می‌آورد که آنها برای کامل شدن این مستند، تصاویر اختصاصی بسیاری ضبط کردند، تا بتوانند روایت دقیقی از واقعیت‌ها ارائه دهند. اما درست در میانه‌ی راه، اتفاقی ناگوار رخ داد؛ مستند در شهر پخش شد؛ بدون هماهنگی و آماده‌سازی لازم، که در آن دوران، اتفاقی متأسفانه رایج بود. با پخش غیرمجاز و انتشار گسترده‌ی این اثر، نه تنها کنترل روایت از دستشان خارج شد، بلکه در نهایت به دکتر بقایی دستور داده شد که تمام تصاویر را معدوم کند.
او آن لحظه را یکی از سخت‌ترین و دردناک‌ترین تجارب زندگی حرفه‌ای خود می‌داند؛ عملی که به معنای نابودی بخشی از خاطرات، تلاش‌ها و سرمایه فکری و عاطفی سال‌ها کار بود. پس از آن، دیگر پروژه به پایان رسید، اما مستند همچنان در لابه‌لای محافل و نقاط مختلف شهر دست به دست می‌گشت، بدون اینکه عوامل آن بتوانند از آن دفاع کنند. این وضعیت دقیقاً بازتاب عنوان مستند بود؛ «نسل بی‌دفاع».
چهار سال تلاش مستمر، تحقیق و ضبط تصاویر به نتیجه رسید، مستندی که نه فقط بازتاب واقعیت‌ها بود، بلکه تبدیل به الگویی شد که بعدها ده‌ها نفر از آن تقلید کردند، یا از آن الهام گرفتند تا در هنر و مستندسازی پیشرفت کنند. اما دکتر بقایی هرگز نتوانست، یا شاید نخواست، از «نسل بی‌دفاع» دفاع کند. خودش را بی‌دفاع می‌داند، حتی وقتی از مستند حرف می‌زند، چون نسل بی‌دفاع فقط روایت یک پروژه نیست؛ داستانی از وضعیت فرهنگی و اجتماعی نسل اوست.
وقتی از تاریخ صحبت می‌کند، به پیچیدگی‌ها و چندپاره بودن آن اشاره می‌کند؛ سی درصد آریایی، سی درصد عرب، سی درصد ترک و ده درصد باقی قبایل مختلف که در تاریخ ایران حکمرانی کردند. در این تنوع و تعدد، دفاع از تاریخ به معنای ایجاد موضع‌گیری‌هایی است که لاجرم بسیاری را ناراضی خواهد کرد. بنابراین، او خود را و نسل خود را بی‌دفاع می‌بیند، حتی در مقابل تاریخ خود.
بحث که به ادبیات می‌رسد، پیچیدگی‌ها و تناقض‌های بیشتری خود را نشان می‌دهند. شعر، قصه و نثر فارسی در مدرسه و دانشگاه به شکلی آموزش داده می‌شود که در دنیای واقعی و خیابان‌ها چندان کاربرد ندارد. کسی شعر را نمی‌خواهد، مگر آنکه از عمق وجود حس و نیاز به آن داشته باشد. در کنفرانس‌ها شعر می‌خوانی، اما اغلب مخاطبان خوابند یا بی‌تفاوت. در میان مردم، شاید لبخند بزنند، اما پشت سر تو را دیوانه می‌خوانند. این واقعیتی تلخ است که دکتر بقایی بارها تجربه کرده است.
وقتی می‌پرسیم نسل بی‌دفاع کیست، پاسخ دکتر حجت بسیار روشن است؛ نسل او بی‌دفاع است، و به تعمیم، ادبیات و هنر هم در برابر این هجمه‌ها و بی‌توجهی‌ها بی‌دفاع مانده‌اند. هنر ملی که باید بازتاب فرهنگ و هویت باشد، امروز در برابر هجمه واردات فرهنگی و اقتصادی، به سختی می‌تواند جایگاهی پیدا کند. ورزش که البته وضعیت متفاوتی دارد، در عوض به شدت تحت تأثیر فرهنگ وارداتی قرار گرفته است و دفاع از آن تنها در چارچوب ورزش‌های خارجی ممکن است.
رسانه‌ها نیز، به کلی وارداتی و در دست کنترل‌های خارج از فرهنگ بومی، باعث شده‌اند که نسل بی‌دفاع و هنر بی‌دفاع، بیشتر در معرض آسیب و بی‌اعتنایی قرار گیرند. در نهایت، وقتی از او می‌خواهیم نسل بی‌دفاع را معرفی کند، پاسخش خلاصه و تلخ است: «نسل بی‌دفاع کیست؟ منم، من و تمام کسانی که نمی‌توانند از هویت، هنر و تاریخ خود دفاع کنند.»
گفت‌وگو با دکتر حجت بقایی فراتر از روایت یک مستند است؛ شرحی است از شرایط پیچیده فرهنگی، تاریخی و هنری که نسل‌های مختلف ایرانی با آن مواجه‌اند. نسلی که تلاش می‌کند روایتگر باشد، اما گاهی به همان اندازه که روایت می‌کند، در برابر موج‌های مخالف و فراموشی بی‌دفاع است. نسلی که شاید تنها سلاحش، صدای خاموشی است که هرگز به اندازه کافی شنیده نمی‌شود.
+سرویس فرهنگ و هنر

#نسل_بی_دفاع
#حجت_بقایی
#کارگاه_مدیریت
#کارگاه_آموزشی
#مشاور_تحقیق_و_توسعه
#تحقیق_و_توسعه
#مصاحبه_اختصاصی
#مستند
#گزارش_خبری
+روزنوشتهای مشاور تحقیق و توسعه

کربلا نزدیک است، اما دل‌ها دور شده‌اند؛ گزارشی از سفرهای خاموش و بی‌ادعا

نقدی بر شعر «کربلا نزدیک است، من از آن دور شدم» سروده ای از دکتر حجت بقایی:

«کربلا نزدیک است، اما دل‌ها دور شده‌اند؛ گزارشی از سفرهای خاموش و بی‌ادعا»

سرویس فرهنگ و هنر// در این شعر بلند و سوزناک، شاعر با لحنی نجواگونه و درونی، تجربه‌ای عمیق و شخصی از زیارت کربلا، مشهد، قم و شیراز را روایت می‌کند؛ سفری که برخلاف ظاهر اغلب گزارش‌های رسانه‌ای یا نمایش‌های اجتماعی، خالی از تظاهر، پست و عکس و اعلام عمومی است. شاعر، گزارشی از زیارت‌های خاموش و صادقانه‌اش می‌دهد؛ گویی خبرنگاری است از دل خود، نه از میدان‌های پرهیاهو.

ساختار گزارش‌گونه در دل شعر:

شعر از جنس «خبر» نیست، اما در بافت آن لایه‌هایی از «گزارش» دیده می‌شود؛ گزارشی که نه از نگاه رسانه، بلکه از زبان دل است. شاعر با لحنی تلویحی، به آسیب‌شناسی روند عمومی زیارت‌ها در جامعه می‌پردازد؛ جایی که سفرهای زیارتی، گاه بدل به ابزار خودنمایی، پست‌های اینستاگرامی، عکس‌های دسته‌جمعی و روایت‌های پررنگ رسانه‌ای می‌شوند. اما او، در تقابل با این جریان، از سکوت، پنهانی‌رفتن، بی‌ادعا بودن و حتی پرهیز از ذکر سفر در محافل سخن می‌گوید. این پرهیز، خودش یک اعتراض آرام است؛ یک نقد شاعرانه به ریاکاری‌های عرفانی.

زاویه دید:

شاعر در نقش یک گزارشگر صادق، با زاویه دید اول‌شخص، روایتی پنهان از سال‌ها سفر و دوری را بیان می‌کند. در واقع، او از موقعیت کسی سخن می‌گوید که «رفته»، اما حالا «نمی‌تواند برود»، و در این فاصله‌ی دردناک میان گذشته‌ی پرنور و حالِ خاموش، تنها مانده است. این تضاد در کلمات شعر بارها تکرار می‌شود:
«کربلا رفتم، با دل خام خود...
حال که زمان گذشته، من خموشم...»

عناصر خبری:

اگر شعر را به مثابه یک گزارش خبری در نظر بگیریم، مؤلفه‌های زیر در آن دیده می‌شود:

چه کسی؟ فردی زائر، بی‌ادعا، گمنام.

کجا؟ مسیرهای زیارتی: مشهد، قم، شیراز، کربلا.

چه‌وقت؟ در گذر سال‌های کودکی تا جوانی؛ گذشته‌ای روشن در تقابل با اکنون.

چه‌چرا؟ از سر عشق، نه از ریا.

چه اتفاقی افتاده؟ گسست دل از آن سفرها، فراموشی تدریجی شور، و استحاله‌ی حس زیارت در ازدحام ظواهر.

پیام نهایی شعر:

شعر، فراتر از یک دل‌نوشته، صدای کسی است که رفته، دیده، لمس کرده، اما حالا دیگر «دلش نمی‌تپد» برای آن سوز. این جمله، مثل یک تیتر خبری تکان‌دهنده است:
«دل‌ام نمی‌تپه دیگه برای آن گداز و سوز.»
گویا شاعر نه‌فقط از سفر که از حالِ معنوی خود هم فاصله گرفته. در جهان پرشتاب و پرادعای امروز، این نوع اعتراف صادقانه، خود خبری مهم است.

جمع‌بندی:

شعر «کربلا نزدیک است، من از آن دور شدم» نه فقط یک سروده، بلکه گزارشی تلخ و انسانی‌ست از دل‌هایی که بی‌آنکه فریاد بزنند، زیارت را زیسته‌اند و حالا در سکوت، از آن فاصله گرفته‌اند. شعر، به‌سان یک گزارش مستند و درونی، وضعیت بسیاری از انسان‌های معاصر را ترسیم می‌کند که میان ریا و حقیقت، میان حضور و فراق، گم شده‌اند.
اگر روزی کسی بخواهد از «زیارت بی‌فروغ» یا «سفر بدون سلفی» گزارشی بنویسد، این شعر، سندی زنده است.

سرویس ادبیات و هنرهای نمایشی- ک. معتمد

مقاله: نسل بی‌دفاع در سرزمین تاریخ چندپاره: وقتی هنر و هویت در سکوت فرو می‌روند

نسل بی‌دفاع در سرزمین تاریخ چندپاره: وقتی هنر و هویت در سکوت فرو می‌روند

(دکتر حجت بقایی)

سرویس فرهنگ و هنر// در برابر تاریخ پیچیده و پرتنوع ما، چه باید کرد؟ دکتر حجت بقایی با نگاهی عمیق و بی‌پروا به این پرسش پاسخ می‌دهد. او می‌گوید که تاریخ ما یک پازل چندتکه است؛ سی درصد از آن ریشه در آریایی‌ها دارد، سی درصد دیگر از عرب‌ها، سی درصد از ترکی‌ها و ده درصد باقی مانده از قبایل مختلف، که در دوران مختلف بر این سرزمین حکومت کردند. این تنوع، هم ثروت است و هم چالشی بسیار بزرگ. اگر از هر بخش دفاع کنی، بخش بزرگی از ایرانیان به مخالفت برمی‌خیزند، گویی که نمی‌شود همزمان به همه تعلق داشت.

او نسل امروز را نسل بی‌دفاعی می‌داند؛ نه تنها نسل خودش، بلکه نسل تاریخ و هویتش. وقتی از ادبیات می‌گوید، صدای تلخی در کلامش موج می‌زند. شعر، قصه و نثر فارسی در کتاب‌های مدرسه و دانشگاه به‌ظاهر زنده‌اند، اما در خیابان و زندگی روزمره جای چندانی ندارند. شعر خواندن در کنفرانس‌ها بیشتر به خواب‌آلودگی مخاطبان می‌انجامد و تنها آنهایی که ذره‌ای از شعور شعر دارند، با توجهی مختصر گوش می‌دهند. در جمع مردم اما اگر شعر بخوانی، شاید لبخندی نصیبت شود اما پشت سرت به تو انگ دیوانگی خواهند زد.

سوال اصلی این است که آیا نسل امروز بی‌دفاع است یا ادبیات ما بی‌دفاع است؟ دکتر بقایی با نگاهی انتقادی می‌گوید هنر ملی هیچ جایگاهی ندارد و اگر دیدید که هنری به عنوان ملی پذیرفته شده، سلام ما را به آن برسانید! ورزش، که با آمدنش از بیرون، تنها دفاعش از نوع وارداتی‌اش ممکن است. رسانه‌ها که همگی وارداتی‌اند و هیچ ریشه‌ای در تاریخ یا فرهنگ بومی ما ندارند.

در این میان، دکتر بقایی باز هم از ما می‌پرسد: نسل بی‌دفاع کیست؟ آن که تاریخش را نمی‌تواند از قطعات گوناگونش محافظت کند، یا آنکه ادبیات و هنر را نمی‌تواند در میان مردم زنده نگه دارد؟ پاسخ شاید در همین پرسش‌هاست که نهفته است؛ در نسلی که بین هویت‌های متنوع تاریخی‌اش سردرگم مانده و در فرهنگی که نمی‌تواند خودش را به مردمش بشناساند. نسل بی‌دفاع، شاید بازتاب همان فرهنگی است که هنر، زبان و تاریخش به بهای بی‌توجهی و بی‌اعتنایی روزگار می‌گذرند.

(دکتر حجت بقایی؛ مشاور تحقیق و توسعه، برنامه ساز اسبق تلویزیون، عضو اسبق سینما)

+روزنوشتهای مشاور تحقیق و توسعه

مقاله: وقتی مستند نسل بی دفاع به تاریکی سپرده شد

وقتی مستند نسل بی دفاع به تاریکی سپرده شد

(دکتر حجت بقایی)

سال‌ها پیش، پروژه‌ای مستند شروع کردیم که قرار بود تصویری تازه و متفاوت از واقعیت‌های اجتماعی را نشان دهد؛ مستندی با عنوان «شمال شهر، جنوب شهر». در ابتدا تنها تصویربرداری‌ها و ثبت لحظات بود، اما رفته‌رفته تعداد تصاویر افزایش یافت و تصمیم گرفتیم ساختار مستند را جدی‌تر کنیم. این‌گونه شد که پروژه‌ای با نام «نسل بی‌دفاع» شکل گرفت؛ مستندی که قرار بود صدای ناگفته‌ای از مردم و جامعه باشد، انعکاسی از نسل‌هایی که به نظر می‌رسید توان دفاع از خود را در برابر بی‌عدالتی‌ها و سختی‌ها ندارند.

کار با شور و امید آغاز شد؛ تصویربرداری‌های اختصاصی، گفتگوها و لحظات واقعی که در دل جامعه رخ می‌داد، همه دست به دست هم دادند تا مستند تکمیل شود. اما ناگهان اتفاقی تلخ رخ داد؛ در میانه‌ی کار، مستند در سطح شهر پخش شد. این پیش از موعد انتشار رسمی پروژه بود، چیزی که بسیاری از ما را شوکه کرد و در واقع زحمت سال‌ها کار را به یکباره به چالش کشید. در آن دوران، چنین اتفاقاتی کم نبود، اما آنچه بیش از همه برای من دشوار بود، مسئولیتی بود که بر دوشم گذاشته شد؛ دستور دادند که تمام تصاویر و مواد خام کار معدوم شود. این کار برای من یکی از سخت‌ترین و تلخ‌ترین لحظات زندگی‌ام بود، جایی که تمام تلاش و خلاقیتم ناگهان محکوم به نابودی شد.

از آن پس، پروژه «نسل بی‌دفاع» به عنوان یک نماد پخش شد، اما نه توسط ما که آن را خلق کرده بودیم. مستند در گوشه‌گوشه‌ی شهر به صورت غیررسمی و ناقص دست به دست می‌شد، بدون امکان دفاع یا توضیح. ما و سایر عوامل پروژه هیچ توانایی برای پاسخگویی و حمایت از اثرمان نداشتیم. درست مانند خود «نسل بی‌دفاع»، ما هم بی‌دفاع مانده بودیم در برابر جریان‌هایی که بدون اجازه و کنترل ما، روایت‌ها را شکل می‌دادند.

چهار سال تلاش بی‌وقفه برای خلق «نسل بی‌دفاع» بود که سرانجام به نقطه‌ای رسید که نه تنها یک اثر مستند بلکه یک پدیده فرهنگی شد. آنچه که بعد از آن اتفاق افتاد، هر چند تلخ بود، اما نشان‌دهنده‌ی تاثیر عمیق آن مستند بود. ده‌ها نفر از این اثر تقلید کردند، از آن الهام گرفتند و در هنر به جایگاه‌هایی رسیدند. برخی از این افراد، قدم به قدم از پله‌های «نسل بی‌دفاع» بالا رفتند و موفق شدند مسیرهای هنری خود را بسازند. این یعنی اثر، هرچند به شکل کامل و رسمی توسط ما حمایت نشد، اما در نهایت توانست به عنوان یک الگو و نقطه عطف برای نسل‌های بعدی باقی بماند.

با این حال، برای من هیچ‌گاه امکان دفاع از این پروژه فراهم نشد. نه توانستم و نه خواستم از «نسل بی‌دفاع» دفاع کنم؛ شاید چون خودم در عمق آن نسل، بی‌دفاع بودم. وقتی صحبت از «نسل بی‌دفاع» می‌کنم، در واقع دارم از بخشی از وجود و سرگذشتم حرف می‌زنم؛ نسلی که در برابر سرنوشت و موانع بی‌پناه مانده، نسلی که صدایش کمتر شنیده شده و گاهی حتی خود نمی‌دانسته چگونه باید برای حقش بجنگد.

این تجربه تلخ، از یک سو نشان‌دهنده پیچیدگی‌های ساخت هنر مستند در شرایطی پرتنش است و از سوی دیگر، حکایت تلخی از چگونگی سرنوشت اثراتی است که به واسطه شرایط اجتماعی و سیاسی، خودشان قربانی می‌شوند. «نسل بی‌دفاع» بیش از یک مستند، یک روایت زنده از نسلی است که خواست زنده بودن داشت اما درگیر محدودیت‌ها و موانعی شد که گاهی غیرقابل عبور بودند.

امروز وقتی به آن روزها فکر می‌کنم، درمی‌یابم که چه بهایی برای تولید آن اثر داده شده؛ بهایی که تنها به نابودی تصاویر محدود نمی‌شد، بلکه شامل نابودی امید، انگیزه و در نهایت حس بی‌دفاعی در برابر شرایطی است که هیچ کس نمی‌تواند برایش کاری کند. شاید «نسل بی‌دفاع» نمادی است از همه آن‌هایی که دیده نشده‌اند، شنیده نشده‌اند و در نهایت بی‌دفاع رها شده‌اند.

اما این سرنوشت اثر و سازندگانش هم بود؛ نسلی که می‌خواست صدایش را بلند کند، اما در نهایت بی‌صدا ماند و بی‌دفاع. نسلی که در میان تاریکی‌ها تلاش کرد نور کوچکی بیفروزد، اما خود گرفتار تاریکی‌ها شد. و من، همچنان که از «نسل بی‌دفاع» حرف می‌زنم، به نوعی دارم از خودم و درد مشترکی سخن می‌گویم که شاید هزاران نسل دیگر نیز آن را به دوش کشیده‌اند.

(دکتر حجت بقایی؛ مشاور تحقیق و توسعه، برنامه ساز اسبق تلویزیون، عضو اسبق سینما)

+روزنوشتهای مشاور تحقیق و توسعه

ورود رسمی یک درام اجتماعی جنجالی به بازار فیلمنامه؛ باقلوایی که سهم من نبود

ورود رسمی یک درام اجتماعی جنجالی به بازار فیلمنامه؛ باقلوایی که سهم من نبود

تهران – ۲۵ تیر ۱۴۰۴
تحریریه فرهنگ و هنر// فیلمنامه‌ای پرماجرا با عنوان موقت «باقلوایی که سهم من نبود»، نوشته دکتر حجت بقایی، به‌صورت رسمی وارد بازار فیلمنامه ایران شد.
این اثر که با تلفیقی از چند قصه واقعی نوشته شده، در ژانر درام اجتماعی قرار دارد و از همان مراحل ابتدایی نگارش، توجه برخی تهیه‌کنندگان و کارگردانان سینمای اجتماعی را به خود جلب کرده است.
خلاصه داستان: همه‌چیز از یک پیام ساده آغاز می‌شود؛ پیامی که مرد داستان به‌صورت کاملاً اتفاقی در گوشی همسرش می‌بیند. پیامی که در آن مردی ناشناس نوشته بود: «باقلواتو بخورم!» همین جمله کوتاه، آغاز بحرانی عمیق در زندگی قهرمان قصه می‌شود. مرد که پیش از این هرگز به حریم خصوصی همسرش ورود نکرده بود، ناگهان درگیر شک، سوال و عصبانیتی انفجاری می‌شود که تا مرز پایان زندگی زناشویی‌اش پیش می‌رود.
اما درست در لحظه‌ای که قهرمان قصه تصمیم به برخورد با فرستنده پیام می‌گیرد، با حادثه‌ای غیرمنتظره روبرو می‌شود؛ آن مرد به‌طور ناگهانی فوت می‌کند و مرد داستان تنها می‌ماند با سؤالاتی که هیچ‌گاه پاسخی برای‌شان نخواهد یافت. این نقطه آغاز تحولی عمیق در شخصیت اصلی و اتفاقاتی است که در ادامه رخ می‌دهد...
یک درام بر پایه واقعیت: نویسنده اثر، دکتر بقایی، در یادداشتی کوتاه اعلام کرده که این فیلمنامه بر اساس ترکیبی از چندین روایت واقعی نوشته شده که از طریق مراجعه‌کنندگان، دوستان و تجربیات مستقیم او در زمینه‌های اجتماعی گردآوری شده‌اند. به گفته او، این فیلمنامه بیش از آن‌که درباره خیانت یا سوءتفاهم باشد، درباره رنجی است که از پرسش‌های بی‌پاسخ در دل انسان می‌ماند.
واکنش‌ها و احتمال ساخت: هرچند هنوز خبر قطعی‌ای از خرید رسمی این فیلمنامه منتشر نشده، اما منابع نزدیک به پروژه از مذاکرات اولیه با چند تهیه‌کننده مستقل خبر می‌دهند. با توجه به موج جدید توجه به درام‌های اجتماعی پرتنش در سینمای ایران، احتمال دارد «باقلوایی که سهم من نبود» به‌زودی به مرحله تولید برسد.
این فیلمنامه، به گفته منتقدان اولیه، می‌تواند یکی از تلخ‌ترین و در عین حال تأمل‌برانگیزترین داستان‌های سال‌های اخیر سینمای ایران باشد؛ روایتی از تردید، بی‌پناهی و پیام‌هایی که گاهی یک زندگی را زیر و رو می‌کنند.
گزارش از: تحریریه فرهنگ و هنر
انتشار: گروه خبری رسانه نو

«شکوفه‌های ندبه»؛ شعری که اتفاقی شنیده شد و ماندگار شد

سرویس اجتماعی// صبحی ساده، شعری غیرمنتظره؛

ماجرا از یک نشست دوستانه بین همکاران حوزه فنی تلویزیون آغاز شد. دکتر حجت بقایی، تکنسین فنی رسانه که شاعر و پژوهشگر هستند، در فضای صمیمی یک دیدار امروز صبح، شعری تازه از خود با عنوان «شکوفه‌های ندبه» را برای جمع می‌خواند. شعری که حال و هوای دعای ندبه، انتظار و نگاه نوجوانانه را در خود داشت.

در میان همکاران، من هم که اتفاقی در حال عبور بودم، با شنیدن چند سطر از شعر متوقف شدم. بی‌درنگ به سراغ دکتر بقایی رفتم و با تحسین از مضمون شعر گفتم:

«این شعر باید منتشر شود؛ مخصوصاً برای نوجوانان. زبانش روان و تصویرساز است. انگار حرف دل نسل منتظر را زده‌ای.»

دکتر بقایی، با روی خوش، نسخه‌ای از شعر را در اختیارم قرار داد تا زمینه‌ی انتشار آن برای نوجوانان فراهم شود.

شعر «شکوفه‌های ندبه» اکنون قرار است در قالب یکی از بخش‌های «رسانه ما باشد» و نیز در طرحی ویژه با محور ادبیات آیینی نوجوان منتشر گردد.

و اما نقد ادبی کوتاه بر شعر «شکوفه‌های ندبه»: 

شعر «شکوفه‌های ندبه» سروده‌ی دکتر بقایی، با بهره‌گیری از فضای حسی و عاطفی دعای ندبه، تصویری روشن و صمیمی از انتظار مهدوی در نگاه یک نوجوان ارائه می‌دهد.

در این شعر، واژه‌ها ساده و صادق‌اند. توصیف‌هایی مانند «چشم‌هایی که تو را می‌خوانند» یا «شکوفه‌هایی که در دل می‌رقصند»، سرشار از تصویرسازی لطیف و حسی‌اند.

این زبان ساده اما عمیق، نه‌تنها نوجوانان را به خود جذب می‌کند، بلکه بزرگ‌ترها را نیز به فضای ناب دعا و امید می‌برد.

به نظر نگارنده نقاط قوت این شعر عبارتند از؛

ساده‌گویی تأثیرگذار: شعر پیچیدگی زبانی ندارد، اما از نظر مفهومی لایه‌دار است.

پیوند طبیعت و معنویت: استفاده از عناصر طبیعت (شکوفه، نسیم، پرنده، بهار) برای بیان مفاهیم معنوی، به شعر طراوت خاصی داده است.

بیان نوجوانانه: لحن شاعرانه‌ی نزدیک به زبان نوجوان امروز، یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی این اثر است. 

برای بهتر شدن شعر می شد:

در برخی سطرها تکرار مفهومی حس می‌شود که اگر با تنوع بیشتر در تصاویر یا ضرباهنگ همراه می‌شد، می‌توانست انسجام عمقی‌تری ایجاد کند.

در مجموع، «شکوفه‌های ندبه» شعری‌ست درخشان در گونه‌ی آیینی نوجوان، که با صداقت زبانی و تصویرهای زنده، به یکی از نمونه‌های موفق در حوزه‌ی ادبیات انتظار تبدیل شده است.

خبرنگار سرویس اجتماعی

 

شکوفه‌های ندبه

 

(د‌کتر حجت بقایی)

 

صبح جمعه‌ست

پاییز هنوز نرسیده

قدم می‌زنم به سمت مهدیه رشت

دلم پر از شور است

مثل پرنده‌ای که پرواز می‌کند

صدای ندبه می‌آید

مثل نسیمی که نوازش می‌دهد

دست‌هایم گرم و لرزان

بلند می‌شود به دعا

چشم‌هایم برق دارد

پر از انتظار و امید

صدای دلم

با ندبه همراه می‌شود

آه

ای صاحب زمان

بیا

بیا که بی‌تو روزها سخت است

بوی بهار می‌آید

هر جا اسم شماست

از دور دست‌ها

شکوفه‌ها می‌رقصند

در باد ندبه‌های من

می‌خواهم بگویم

من اینجا هستم

با دلی پر از عشق

و چشم‌هایی

که تو را می‌خوانند

جمعه‌ها

برای من معنای دیگری دارد

وقتی با صدای ندبه

جان تازه می‌گیرم

هر بار که می‌خوانم

 حس می‌کنم

نزدیک‌تر شده‌ای

شکوفه‌های ندبه

در دل من جوانه می‌زنند

بیا

که دل‌ها تشنه‌ی نگاه توست

بیا و دست‌های ما را بگیر

ما نوجوانان

با قلب‌هایی روشن

منتظر فصل شکفتن تو هستیم

 

شاعر: دکتر حجت بقایی

مهدیه رشت 

مراسم دعای ندبه

گزارش خبری درباره شعر «شعری برای سکوت در برابر ظلم به غزه

 

سرویس فرهنگ و هنر// شعر «شعری برای سکوت در برابر ظلم به غزه» سروده دکتر حجت بقایی، شعری است پر از درد، اعتراض و همدلی با مردم مظلوم غزه که تحت ظلم و خشونت قرار گرفته‌اند. این شعر با زبان ساده اما بسیار تأثیرگذار، به ما یادآوری می‌کند که سکوت در برابر ظلم، خود ظلمی بزرگ است و باید صدای مظلومان را شنید و به آن پاسخ داد.
در این اثر، شاعر از زبان دل و چشم‌هایی شکسته و خسته می‌گوید که سال‌هاست حقیقت فریاد زده‌اند اما کسی نشنیده است. غزه در این شعر به‌صورت زخمی باز تصویر شده که هنوز می‌سوزد و شعله‌های ظلم و دردش خاموش نشده‌اند. دکتر بقایی با جملاتی مانند «چشم پر خون هنوز می‌بیند» و «لبخندها زیر خاکستر غم دفن می‌شوند» به خوبی نشان می‌دهد که چطور انسانیت و شادی در این منطقه تحت فشار شدید قرار گرفته است.
نکته قابل توجه در این شعر، تأکید بر نگاه کردن «نه فقط با چشم‌های عادی، بلکه با چشم دل» است.
شاعر از ما می‌خواهد فراتر از ظاهر حوادث نگاه کنیم و درک کنیم که این داستان غم‌انگیز فقط یک خبر نیست بلکه زندگی واقعی انسان‌هایی است که با رنج و درد مواجه‌اند.
شعر «شعری برای سکوت در برابر ظلم به غزه» پیامی مهم و انسانی دارد: نباید در برابر ظلم و خشونت سکوت کرد. دکتر بقایی از همه می‌خواهد که صدای این درد را بشنوند و اجازه ندهند که سکوت بر رنج مردم مظلوم پیروز شود.
این شعر، نمونه‌ای از ادبیات متعهد و اجتماعی است که خواننده را به تفکر و واکنش انسانی دعوت می‌کند. ساده و صمیمی بودن زبان شعر باعث می‌شود همه گروه‌های سنی و اجتماعی بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند و پیام آن را درک کنند.
در نهایت، شعر دکتر بقایی یادآور این است که آگاهی، همدلی و مسئولیت‌پذیری ما در برابر ظلم، می‌تواند نخستین گام برای پایان دادن به درد و رنج مردم مظلوم غزه باشد.
سرویس فرهنگ و هنر