از وجدان تا فرهنگ بومی؛ توسعه چه چیزی را فراموش کرده است؟

از وجدان تا فرهنگ بومی؛ توسعه چه چیزی را فراموش کرده است؟
تحلیلی جامعه‌شناسانه بر روند مدرنیزاسیون بی‌اخلاق

فرهنگ توسعه// در عصری که توسعه با سرعتی بی‌سابقه مسیر خود را می‌پیماید، پرسش از «کیفیت» این توسعه و تأثیرات عمیق فرهنگی و اخلاقی آن بیش از پیش اهمیت یافته است. در این میان، دکتر حجت بقایی، مشاور تحقیق و توسعه و پژوهشگر اجتماعی، با نگاهی متفاوت به موضوع می‌نگرد؛ نگاهی که در گفتگویی اختصاصی، زوایای کمتر دیده‌شده‌ای از توسعه، فرهنگ و اخلاق را به چالش کشید.
دکتر بقایی معتقد است که فرهنگ بومی و رسوم محلی، برخلاف تصور رایج، نه مانعی برای توسعه بلکه بخش جدایی‌ناپذیر از آن هستند.
او می‌گوید که هرگاه فرآیند توسعه بدون درک و همراهی با بستر فرهنگی جامعه آغاز شده، نه‌تنها به موفقیت نرسیده، بلکه گاه منجر به تخریب هویت فرهنگی و بی‌ریشه شدن نسلها شده است. از نگاه او، توسعه پایدار تنها در صورتی محقق می‌شود که بومی‌سازی شود، نه اینکه صرفاً نسخه‌ای وارداتی و اقتصادی باشد.
وی تأکید دارد که در معادلات قدرت، فرهنگ می‌تواند هم ابزار باشد و هم قربانی.
به‌ویژه زمانی که منافع سرمایه‌داری در میان باشد، آنچه به عنوان «توسعه» عرضه می‌شود، گاه چیزی جز مصرف‌گرایی و از خودبیگانگی فرهنگی نیست.
در ادامه گفتگو، دکتر بقایی به یکی از عناصر بنیادین اخلاق فردی و اجتماعی اشاره می‌کند: شرم و حیا.
او این دو را از عناصر اصلی در شکل‌گیری و بقای وجدان انسانی می‌داند و هشدار می‌دهد که در روند جهانی شدن و فردگرایی افسارگسیخته، این خصلتهای انسانی به‌شکل نگران‌کننده‌ای در حال افول هستند. او معتقد است که بدون شرم و حیا، وجدان انسان نیز کارکرد خود را از دست می‌دهد و جامعه به‌تدریج در مسیر بی‌تفاوتی اخلاقی حرکت می‌کند.
از نظر دکتر بقایی، شرم و حیا نه پدیده‌هایی تحمیلی یا تربیتی، بلکه خصلتهایی فطری هستند که البته در جامعه جهت‌گیری پیدا می‌کنند.
او یادآوری می‌کند که در طول تاریخ، این ویژگیها گاه به ابزاری برای سرکوب، محدودسازی و تحمیل سلطه بدل شده‌اند؛ اما این سوءاستفاده، نباید ما را از اهمیت و اصالت آنها غافل کند. به‌گفته او، حذف شرم و حیا به بهانه آزادی، نهایتاً ما را با انسانهایی مواجه می‌کند که شباهت چندانی با ذات انسانی خود ندارند.
در بخشی از این تحلیل، دکتر بقایی به بررسی تطبیقی با زیست جانوری نیز می‌پردازد. او اشاره می‌کند که در رفتار برخی حیوانات، نشانه‌هایی از حس شرم یا واکنشهایی شبیه به آن دیده می‌شود. این در حالیست که انسان، که باید حامل بالاترین سطوح اخلاقی باشد، گاه به شکلی آگاهانه از این خصائل فاصله می‌گیرد و آن را نشانه‌ای از ضعف می‌پندارد.
وی خاطرنشان می‌کند که جامعه مدرن، به‌ویژه در لایه‌های رسانه‌ای، در حال بازتعریف شرم و حیاست.
آن‌چه روزی فضیلت بود، امروز گاه عقب‌ماندگی تلقی می‌شود و این چرخش معنایی، به شکل‌گیری بحران اخلاقی در جوامع انسانی دامن زده است.
در پایان این گفتگو، دکتر بقایی بر این نکته تأکید می‌کند که توسعه واقعی بدون بازگشت به مفاهیم اخلاقیِ بومی و انسانی امکان‌پذیر نیست. فرهنگ و اخلاق باید هم‌زمان با پیشرفت اقتصادی رشد یابند، وگرنه جامعه با رشد ناهماهنگ و در نهایت، فروپاشی ارزشها مواجه خواهد شد.

+فرهنگ توسعه

#شرم_و_حیا
#حیا
#فرهنگ
#دین
#مذهب
#توسعه
#مشاور_تحقیق_و_توسعه
#مصاحبه
#گزارش_خبری
#دکتر_حجت_بقایی