دکتر بقایی: کاییها در تاریخ اثر گذاشته اند اما اثرشان را امضا نکرده اند

دکتر بقایی: قوم قایی؛ قومی که در گوشه گوشه تاریخ هستند ولی دیده نمی‌شود/ کاییها اثر گذاشته‌اند، اما اثرشان را امضا نکرده‌اند

واحد خبر کارگروه صلح و سازش// گزارش ویژه|| بادِ سرد عصرگاهی از روی دشتهای ترکمن‌صحرا می‌وزید و نور نیمه‌کمرنگ آفتاب بر گنبدکاووس می‌پاشید. سه روز می‌شد که در میان روستاها، تپه‌ها و محوطه‌های باستانی می‌چرخیدم؛ در جستجوی نامی که در گوش تاریخ حضور دارد، اما بر خاک امروز نشانی از آن نمی‌یابیم: قوم قایی؛ قومی که انگار در سایه‌ها زندگی کرده و ردّ خود را پشت پرده تمدنها پنهان کرده است.

در همین روز سوم بود که قرار شد با دکتر حجت بقایی، پژوهشگر و علاقمند به تاریخ اقوام و گزارشگر حوزه مردم‌باوریهای آسیای میانه دیدار کنم؛ کسی که سالهاست در میان اسناد خاک‌خورده، نقشها و روایتهای فراموش‌شده، ردّ قایی‌ها را دنبال می‌کند.

به گزارش خبرنگار ما؛ دکتر بقایی آرام و شمرده سخن می‌گوید؛ از آن دسته پژوهشگرانی که هر جمله‌اش بیشتر شبیه ورق‌زدن یک سند تاریخی است تا صحبت معمولی. او توضیح می‌دهد که «قایی‌ها» نه گمشده‌اند و نه خیالی؛ آنان در دوره‌های مختلف، در دل تمدنهای بزرگتر حل شده‌اند، بی‌آنکه نامشان به‌عنوان یک «قوم مشخص» به‌جا بماند.

او می‌گوید بسیاری از اقوام مهاجر خاورمیانه و آسیای میانه به دلایل سیاسی، نظامی یا اقلیمی در طول قرون به قبایل بزرگتر پیوسته‌اند و نامشان در هویت جدید محو شده است. قایی‌ها از همین دسته‌اند؛ قومی سیّال، جنگجو و کوچ‌رو که به‌گفته او «اثر گذاشته‌اند، اما اثرشان را امضا نکرده‌اند».

دکتر بقایی روایت می‌کند که ردّ قایی‌ها در منابع کلاسیک کمرنگ است، اما نشانه‌ها پراکنده‌اند: در برخی الواح، در روایتهای اسطوره‌ای و حتی در نشانه‌های زبان‌شناختی. او با لبخندی محققانه اضافه می‌کند: «گاهی نبودنِ نام، پررنگترین نشانه حضور است. قایی‌ها بیشتر از آنکه قوم باشند، جریان هستند؛ جریانی که در مرز ایران، آناتولی و استپهای آسیای میانه حرکت کرده و در چند تمدن نقش‌آفرینی کرده است.»

وقتی از نبودِ اثر آشکار آنان در ترکمن‌صحرا سخن به میان می‌آید، او سر تکان می‌دهد و توضیح می‌دهد که بسیاری از کوچ‌نشینانِ این مسیر، هیچگاه در یک نقطه برای نسلها نمانده‌اند. آنها گذر کرده‌اند، اثر گذاشته‌اند و دوباره رفته‌اند. همین رفت‌وآمد است که تاریخشان را «پنهان» کرده است؛ نه از سر کم‌اهمیتی، بلکه از سر حرکت و مهاجرت دائمی.

به گفته دکتر بقایی، در نگاه او قایی‌ها بخشی از یک «تاریخ حاشیه‌نویسی‌شده» هستند؛ تاریخی که در کتابها کمتر دیده می‌شود، اما در حافظه فرهنگی منطقه حضور دارد. او اعتقاد دارد که سکوت این قوم، سکوتی معنادار است؛ سکوتی که پژوهشگر را دعوت می‌کند نه به یافتن آثار واضح، بلکه به دنبال‌کردن سایه‌ها، الگوها و اثرهای گم‌شده بگردد.

در پایان گفتگو، دکتر بقایی قدمی به سمت دشت برمی‌دارد و با نگاهی که انگار عمق تاریخ را می‌کاود، می‌گوید:

«قوم قایی شاید امروز نامی کمرنگ باشد، اما در بافت تاریخ منطقه، همچون نخ نامرئی است که چندین صفحه از تمدن ما را به هم می‌دوزد. مهم این نیست که کجا مانده‌اند؛ مهم این است که از کجا گذشته‌اند.»

+ترکمن صحرا - اواسط آذر ۱۴۰۴

#گزارش_روز

#اخبار_ترکمن

#قوم_قایی

#قوم_کایی

#حجت_بقایی

#مشاور_تحقیق_و_توسعه

#اقوام_ایرانی

#ترکان_ایران

#تاریخ_اقوام

#مهاجرت

#ترکمن_صحرا

#کوچ